طبقه‌بندی انواع ساز – با انواع سازها بیشتر آشنا شویم

عموماً هر وسیله‌ای که برای تولید صداهای موسیقیایی از آن استفاده می‌شود ساز نامیده می‌شود. طبقه‌بندی انواع ساز بر اساس روش تولید صدا، متریال ساخت و سبک‌های مورد استفاده آن انجام می‌شود.

هر کدام از این گروه‌ها طیف گسترده‌ای از سازها را دربر می‌گیرند که منوط به اهداف استفاده (مراسم مذهبی و آیین‌ها، سرگرمی مخاطبان و اجرای زنده، ضبط موسیقی) سبک و گام موسیقی متغیر هستند.

طبقه‌بندی انواع ساز و ادوات موسیقی

سازهای کوبه‌ای

می‌توان گفت سازهای کوبه‌ای از قدیمی‌ترین انواع سازهای ساخته‌ی دست بشر هستند. در این گروه از سازها می‌توان از انواع ساز درامز (که برای هر سبکی مختلف است)، تومبا، کاخن، کوزه، طبلا، گنگ، هنگ درام، هندپن، هپی درام، سیمبال‌ها، شیکر، تنبک، قاشق، تنبورین، ترینگل، وایبرافون، زایلافون، زیل، واش برد، وایبرااسلپ، کاشیشی، کایابا، کاسه (فلزی یا چوبی)، تقه اسکریچ، باتاس، بانگو، بلز، بیتربودهران، پاندیرو، انگما، آگوگوار، تمبورا، تیمبالز، و … نام برد. حتی پیانو نیز می‌تواند در این دسته قرار گیرد!

سازهای زهی

سازهای زهی یکی دیگر از انواع ساز هستند که به‌وسیله انگشت‌ها (سیم‌ها ضربه می‌خورند یا کنده می‌شوند)، به‌وسیله  پیک یا مضراب ضربه می‌خورند، به‌وسیله آرشه روی آن‌ها کشیده می‌شود و یا به‌وسیله اهرم، پدال و چکش‌ها (مانند پیانو) بر روی سیم‌ها ضربه وارد می‌شود و تولید صدا می‌کنند و انعکاس صدا از طریق بدنه‌ی این سازها که توخالی هستند و عمدتاً جنس آن‌ها از چوب یا گاهی از فلز و یا حتی مشتقات پلاستیکی است، شنیده می‌شود. این سازها برای فضاهای کوچک و تمرین نیازی به منبع الکترونیکی، میکروفون و اسپیکر ندارند و به آن‌ها سازهای آکوستیک نیز گفته می‌شود.

از این رو در دهه‌های گذشته سازهای زهی با ساختاری متفاوت فقط برای اجرای زنده طراحی شده‌اند و در آن‌ها قطعاتی به نام پیکاپ قرار داده شده که نیازی به میکروفون نداشته و امکان اتصال مستقیم به اسپیکر و آمپلیفایر را فراهم می‌کنند.

 سازهای زهی نیز تنوع بسیاری دارند و در عین حال بسیاری از آن‌ها به یکدیگر شبیه‌اند. در واقع هر منطقه نسخه ای مختص خود با نام و روشی متفاوت در نواختن این سازها ارایه می‌دهد. از سوی دیگر سبک موسیقی تاثیر زیادی بر تنوع این سازها دارد:

• انواع گیتارها (آکوستیک بیس، گیتار فلامِنکو، الکتریک، آکوستیک سیم فلزی و نایلون، اسلاید گیتار، لَپ استیل گیتار، گیتار بیس الکتریک و آکوستیک، آلتو، تنور، باریتون، آرمونیکو، بانجیتار، گیتاله له،گیتار هارپ، گیتارهای هفت سیم، هشت سیم، نه سیم، ده سیم، دوازده سیم)، چَپمَن استیک، یوکلله، بانجو، ماندولین، لوته، عود، بَربَت، تنبور، سه تار، دوتار، تار، قانون، سنتور، سیتار، رُباب، سَلّانه، باقلاما و …
• هارپ ( کروماتیک، الکتریک، فولک، پدال هارپ)
• ویولون، تنور ویولون، ویولا، چِلو، دابل بیس، اکتاو بیس، کمانچه، رِباب، بازانتار، اِسراج
• پیانوهای (گرند و دیواری) که به‌خاطر ابعاد جنس صدایی متفاوتی دارند
• اُرگن‌ها که نسخه‌های آکوستیک آن‌ها در ابعاد مختلف در کلیساها برای مراسم مذهبی استفاده می‌شوند

سازهای بادی

سازهای بادی عمدتاً از فلز برنج و چوب و گاهی از مشتقات پلاستیک یا استخوان حیوانات ساخته می‌شوند. در این سازها صدا از طریق دمیدن و کنترل کلیدها و حفره‌ها تولید می‌شود. ابعاد و فرم لوله‌ی ساز نیز تعین کننده‌ی گام و حجم صدای آن است. سازهای بادی نیز بر اساس سبک و جایگاه‌شان در سازبندی ارکستر و قطعه انتخاب می‌شوند.

سازهای بادی برنجی را هورن‌ها (آلتو، باریتون، فرنچ، فلوگل)، ترومپت، ترومبون، یوفونیوم و توبا، و سازهای بادی چوبی را فلوت ها، ریکوردر، اوبوِآ، کلارینت، سَکسیفون‌ها (آلتو، باریتون، تنور، سوپرانو) باسون‌ها تشکیل می‌دهند که در واقع قَمیش این سازهای از چوب است و بدنه‌ی آن‌ها فلزی می‌باشد.

هارمونیکا، دودوک، بالابان، نِی، دیجیریدو، شَمَنیک فلوت و … از انواع دیگر سازهای بادی هستند که در موسیقی‌های فولک بیشتر شنیده می‌شوند و هر منطقه برداشت خود را از این سازها دارد.

کیبوردها

نوع دیگری از سازها کیبوردها هستند. کلاویه یا صفحه کلیدی که به‌وسیله انگشت‌ها به آن‌ها فشار وارد می‌شود و اهرم‌ها یا چکش‌ها به سیم‌ها و در برخی سازها لوله‌ها ضربه وارد می‌کنند.

از پرطرفدارترین سازهای کلاویه‌ای پیانو، ارگن، کیبوردهای الکترونیکی و انواع سینتی‌سایزر هستند. از دیگرسازهای کلاویه‌ای می‌توان به آکاردئون و Celesta اشاره کرد که ساختاری آکاردیونی و بدون سیم (زه) دارند و صدا از طریق باد تولید و از طریق کلاویه میشود

سازهای الکترونیکی

ساز الکترونیکی، هر دستگاهی که صداهای موسیقیایی را به‌وسیله مدار الکترونیکی تولید یا اصلاح می‌کند یک ساز الکترونیکی است. عنصر الکترونیکی در چنین موسیقی‌هایی توسط آهنگساز تعیین می‌شود و اصوات نیز خود به‌صورت الکترونیکی ساخته می‌شوند یا تغییر می‌کنند. سازهایی مانند گیتار الکتریک که با استفاده از صوت و مکانیک ساز صدا تولید می‌کنند امّا صدا را به‌صورت مدار الکترونیکی تقویت می‌کنند نیز از جمله سازهای الکترونیکی به‌حساب می‌آیند. با این حال، ساختار و صدای حاصل از آن‌ها معمولاً مشابه صدای نسخه‌ی غیر الکترونیکی آن‌هاست.

گیتارالکتریک و بیس و سازهایی که برای اجرای زنده طراحی شده‌اند، انواع کیبوردها، ورک استیشن‌ها، میدی کیبورد، سینتی‌سایزرهای مدولار، سازهای بادی الکترونیکی، تلهارمونیوم، ترمین، اوندس مارتنوت، تراتونیوم، هموند، رودز، نوا کوردز، درام ماشین، سکوينسر صدا و نرم‌افزارهای آهنگسازی از نمونه سازهای الکترونیکی هستند.